Günlər uzanır, amma bunun yayla heç bir əlaqəsi yoxdur. Yerin fırlanmasına tezliklə Ayın cəlb edilməsindən daha çox qlobal istiləşmə təsir edəcək.

İQLİM - Süfrədə fırladığınız bərk qaynadılmış yumurtanı təsəvvür edin: bu, 20-ci əsrə qədər Yer kürəsidir. Onu çiy yumurta ilə əvəz edin və onu fırlatmağa çalışın: bu, bizim planetimizdir. Yay mübaliğəsinin (bir qədər) işarəsi ilə şəkil mavi planetin fırlanmasının niyə getdikcə daha çox yavaşladığını anlamağa kömək edəcək.

Bəşəriyyət yeraltı suları vuraraq yerin əyilməsini dəyişdirdi. Bu təəccüblü nəticə 15 iyul 2024-cü ildə PNAS jurnalında dərc edilmiş Amerika Kosmik Agentliyinin (NASA) tədqiqat qolu olan Reaktiv Hərəkət Laboratoriyasının rəhbərlik etdiyi Amerika komandasının hesablamasıdır. Komandanın oraya necə gəldiyini anlamaq üçün , siz artıq iki şeyi bilməlisiniz:

Birincisi, burada günün uzunluğu günəş işığının uzunluğu deyil (bu, açıq-aydın fəsillərdən asılı olaraq dəyişir). Bu, Günəşin səmamızda iki dəfə zenit nöqtəsinə çatması və ya Yerimizin öz oxu ətrafında tam fırlanması üçün lazım olan vaxtdır.

Bilmək lazım olan ikinci şey: bu müddət milyardlarla ildir ki, artmaqdadır, lakin 20.000 ildir ki, əks təsirlə balanslaşdırılmışdır. Fırlanma sürətləndiricisi.

Yer yavaşlayır (lakin 20.000 il ərzində daha az sürətlə). Bildiyiniz kimi, Ay Yerə çəkilir və bu da gelgitlərə səbəb olur. Okean suyunun bu hərəkəti Yer kürəsinin fırlanmasını çox (çox) cüzi yavaşlatır, günləri hər əsrdə təxminən 2,4 millisaniyə uzadır.

Ancaq 20.000 ildir, buna görə də bu yavaşlama çox az maneə törədilib. Paleolitin sonu daha sonra sonuncu buzlaq zirvəsinin sonunu göstərir. O vaxtdan bəri Yer yavaş-yavaş istiləşdi: Homo Sapiens üçün, həm də öz əzəmətini bərpa edən qütblər üçün bir nemət. Mülayim hava ilə ekvatorda buz əriyir və yerin plitələrinin hərəkəti ilə birlikdə su dövrü qalanını edir, suyu Antarktidaya və Şimal qütbünə doğru yenidən bölüşdürür, burada yenidən donur: qütblər yenidən güc alır, kütlə Yer kürəsi yenidən oraya hərəkət edir.

Bu yeni xəttin nəticəsi olaraq, yer kürəsi ildən-ilə, əsrdən əsrə bir az, çox çox (çox) bir az daha sürətlə fırlanır. Tədqiqatçılar bunu “qlasio-izostatik tənzimləmə” adlandırırlar. Buna görə də astrofiziklərimiz hesablamışlar ki, gün əsrdə aylarla müqayisədə 0,8 millisaniyədə (ms) bir qədər qısadır. Sərt qaynadılmış yumurtanı və çiy yumurtanı xatırlayın: mayelər, onların hərəkətləri və xüsusilə ətalət tutduqları obyektə təsir göstərir.

Buna görə də buzlaq zirvəsinin sonu Ayın milyardlarla il ərzində yaratdığı günlərin uzanmasını (əsrdə +2,4 ms) yavaşlatdı (əsrdə +2,4 ms), bu da son 20.000 il ərzində günlərin uzanması deməkdir. əsrdə təxminən 1,6 ms (2,4 və 0,8 arasındakı fərq).

 Bunu etdikdən sonra qalanı daha sadədir. Gəlin açıq deyək: qlobal istiləşmə hər şeyi silkələyir. Əvvəlki paraqrafları anladıqda, istiləşmənin Yerin fırlanmasına təsir etdiyini təsəvvür etmək çox məntiqlidir.

Çünki qütblərin (və Qrenlandiyanın) buzları əriməklə, buzlaq-izostatik tənzimlənməyə əks effekt verir və buna görə də Yer kürəsinin fırlanmasını yavaşlatmağa meyllidir. Amma nə dərəcədə? Bunu tapmaq üçün Jet Propulsion Laboratory komandası 1800-cü ildən bu günə qədər mövcud olan bütün iqlim məlumatlarından istifadə edib.

Nəticə aydındır. “XX əsrin birinci yarısında,” geoloq Surendra Adhikari HuffPost-a izah edir, “El Nino tipli hadisələrə görə işlər bir az qeyri-müntəzəm olmağa başladı lakin son iyirmi ildə qlobal günlər uzandıqca iqlimin istiləşməsi pik həddə çatdı”.

İnsanın işarəsi milyardlarla ildən daha güclüdür. 20-ci əsrdə qlobal istiləşmə də günlərin uzunluğuna təsir göstərməyə başladı (tədqiqat bizə deyir ki, +0,3 ilə 1,0 ms/əsr arasında), lakin hər şey 21-ci ildə baş verir. Kütləvi su hərəkətləri yaradaraq buzun əriməsinin təsiri sutkada yüzilliyin uzadılmasının +1,33 ms-ə çatır: tədqiqatçılar qrupunun fikrincə, bu rəqəm daha da artmalıdır.

Tədqiqat belə hesab edir ki, atmosferdə CO2 konsentrasiyası artmağa davam edərsə və qütblərin getdikcə daha da əriməsinə səbəb olarsa, təkbaşına istiləşmənin təsiri +2,4 ms/si-yə çata və onu keçə bilər.

Tərcümə edəni Səfər Abbasov/zekainfo.az